Hadîsler

Hz. Ebubekir okuduğa bir hutbede şöyle der:
‘Ey insanlar! Siz şu ayeti okuyor ve tam aksine yorumluyorsunuz:
Ey iman edenler! Nefislerinizi düzeltmek, üzerinize borçtur. Siz düzelip doğru yolda bulunduktan sonra yolunu şaşıranlar size zarar veremez. (Maide/105)
Oysa ben Hz. Peygamberden şunları dinledim: 'Günah işleyen bir kavmin içinde o günahları yasaklayacak güç ve kuvvette bir kimse varsa buna rağmen yasaklamazsa, Allah Teâlâ'nın nez-i ilahîsinden bütün onları kapsayan bir azabın gelmesi onlar için pek yakındır'.(1)

Yukarıdaki ayetin (Maide/105) tefsiri sorulduğunda, Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Ya Ebu Sa'lebe! İyiliği emret! Kötülükten alıkoy! İtaat edilen bir cimriliği, arkasından gidilen bir hevayı, seçilen bir dünyayı ve her fikir sahibinin görüşüne güvendiğini gördüğün zaman, sadece kendini kurtarmaya bak! Halk tabakasının durumunu oluruna bırak! Muhakkak sizin arkanızda kapkaranlık gecenin parçaları gibi fitneler vardır. O fitneler içerisinde sizin üzerinde bulunduğunuz inancın benzerine sımsıkı yapışan bir kimse için sizden elli kişinin ecri kadar ecir vardır. 'Ey Allah'ın Rasûlü! Onlardan elli kişinin sevabı kadar sevabı vardır değil mi? ('Sizden' ibaresi yanlışlıkla mı kullanıldı?)' diye sorulduğunda, Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: 'Hayır! Sizden elli kişinin sevabı kadar sevabı vardır. Çünkü onlar hayrı işlemek hususunda bir yardımcı bulamazlar'.(2)
İbn Mes'ud'a bu ayetin tefsiri sorulduğu zaman, şöyle demiştir: 'Bu zaman, ayetin bahsettiği zaman değildir. Çünkü o va'z ve nasihat bugün makbuldür. Fakat yakında öyle bir zaman gelecek ki o zaman siz iyiliği emredeceksiniz, sizin başınıza şöyle şeyler getirilecektir. Siz söyleyeceksiniz, ama sözünüz kabul edilmeyecektir. İşte o zaman nefsinizi kurtarmaya çalışınız. Siz hidayette olduğunuz takdirde başkasının sapıtması size zarar vermez'.

Hz. Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur:
Yemin ederim! Ya siz iyiliği emreder kötülükten sakındırırsınız veya Allah Teâlâ, sizin kötülerinizi size musallat eder. Böyle olduktan sonra sizin hayırlılarınız dua ederler, fakat duaları kabul edilmez.(3)Bu hadîsin mânâsı 'sizin korkunuz ve büyüklüğünüz kötülerin gönlünden ve gözünden düşecek, artık onlar sizden korkmayacaklardır' demektir.

Ey insanlar! Allah Teâlâ buyurur ki; 'Çağırıp cevap almadan önce iyiliği emredip kötülüğü önlemeye çalışınız'.(4)Salih ameller, Allah yolundaki cihada nisbetle ancak engin bir denize üfürmek kadar kıymet taşır. İyi ve salih amellerin tamamı ve Allah yolundaki cihad, emri bi'l ma'ruf ve nehyi an'il münker'e nisbeten engin bir denize üfürmek kadar kıymet taşır.(5)

Muhakkak ki, Allah Teâlâ, kulunu 'sen münkeri gördüğün halde onun yasak olduğunu söylemekten seni meneden nedir?' diye kınar! O haldeyken Allah Teâlâ, eğer kuluna kendisini kurtaracak delili telkin ederse kul şöyle der: 'Ya rabbî! Sana güvendim ve halktan ayrıldım. (Onun için bu vazifeyi ihmal ettim)'.(6)

Hz. Peygamber şöyle buyurur:
—Sakın yolların kenarlarında oturmayınız.
—Biz oralarda oturmak mecburiyetindeyiz. Çünkü yol kenarları bizim toplantı yerlerimizdir. Orada dertlerimizi konuşur, müzakere ederiz.
—Siz oralarda oturmaya devam edecekseniz, hiç değilse yolun hakkını veriniz.
—Yolun hakkı nedir?
—Haram bakıştan gözü korumak, geçenlere eziyet vermemek, selâmların karşılığını vermek, emri bi’l ma'ruf ve nehyi an'il münker yapmaktır.(7)

Âdemoğlu, bütün konuştuklarından mesuldür ve hiçbir konuşması onun lehinde değildir. İyiliği emretmek veya kötülükten alıkoymak veyahut da Allah'ın zikrini yapmak bundan müstesnadır!(8)
Allah Teâlâ havassa avam tabakasının günahlarından ötürü azap etmez. Meğerki havass tabakası cemiyetin arasında yayılmış bir kötülüğü görüp gücü yettiği halde onu önlemeye çalışmış olmasın!(9)

Ebu Umame el-Bâhilî (r.a).Hz. Peygamberden (s.a) şu hadîsi rivayet etmektedir:
—Kadınlarınız baştan çıktığı, gençleriniz fasıklaştığı ve sizde cihadı terk ettiğiniz zaman acaba durumunuz ne olacak?
—Bu söylediğiniz olacak mı?
—Evet! Nefsimi kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim, bundan daha şiddetlisi de olacaktır!
—Bundan daha şiddetlisi nedir?
—Siz iyiliği emretmediğiniz ve kötülükten menetmediğiniz zaman durumunuz ne olacak?
— Bu olacak mı?
—Evet! Beni sevk ve idare eden Allah'a yemin ederim, bundan daha şiddetli ve dehşetlisi de olacaktır.
—Bundan daha şiddetlisi nedir?
—İyiyi kötü ve kötüyü iyi gördüğünüz zaman durumunuz ne olacak?
—Bu da mı olacak?
—Evet! Beni yoktan var eden Allah'a yemin ederim, bundan daha dehşetlisi olacaktır?
—Bundan daha dehşetlisi nedir?
—Kötüyü emrettiğiniz ve iyiyi yasakladığınız zaman durumunuz nasıl olacak?
—Bu olacak mı?
—Nefsimi kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki bundan daha şiddetlisi olacaktır.Zira Allah Teâlâ buyurmaktadır ki: 'Ben kendi zatıma yemin ettim. Onlar için öyle bir fitne koparacağım ki, hâlim bir kimse dahi o fitnede sersemleşip şaşkına dönecektir!'(10)

İbn Abbas Hz. Peygamber'in şu sözünü nakleder:
Sakın zulmen öldürülen bir kişinin yanında durma! Çünkü orada hazır bulunup da onu müdafaa etmeyenin üzerine lanet yağar. Sakın mazlum olarak dövülen bir kişinin yanında durma! Çünkü orada hazır bulunup onun müdafaasını yapmayanın üzerine lanet iner.(11)

Yine İbn Abbas Hz. Peygamber'in (s.a) şöyle buyurduğunu nakletmektedir:
Bir insan için herhangi bir makamda hazır bulunduğunda orada hak varsa, onu söylemekten daha uygun bir durum yoktur. Çünkü hakkı müdafaa etmesi, ne onun ecelini ileriye alır, ne de onun için takdir edilen bir rızıktan kendisini mahrum eder.(12)
Bu hadîs zâlim ve fasıkların evlerine ve içinde yasak işlenen yerlere (eğer o yasağı önlemek imkanı yoksa) girmenin caiz olmadığına işaret eder. Çünkü Hz. Peygamber 'orada hazır bulunanın üzerine lanet yağar' buyurmaktadır. O halde 'Ben acizim' deyip, zaruret olmaksızın, münkeri seyretmek caiz değildir ve bunun için de selefi salihînden bir cemaat pazarlarda, bayramlarda ve toplantılarda yasakların görüldüğünden dolayı uzlete çekilmeyi tercih etmişlerdir. Çünkü o münkerleri önlemekten aciz ve güçsüz idiler. Böyle bir durum ise, halkla oturup, kalkmaktan vazgeçmeyi gerektirir. Bunun için Ömer b. Abdülaziz şöyle demiştir: 'Seyyahların evlerini boşaltıp aile efradını bırakıp seyahat etmeyi tercih etmeleri, ancak bugün bizim başımıza gelen felaketlerin benzerinden ötürü olmuştur. Onlar şerrin belirdiğini, hayrın kaybolduğunu görüp, nasihatin kabul edilmediğini ve fitnenin baş gösterdiğini gördükleri ve o fitnenin kendilerini saracağından ve böyle olan kavmin üzerine ineceği mukadder olan azaptan sâlim kalacaklarından emin olmadıkları için bütün bunları terk edip seyahati tercih ettiler! Yırtıcı hayvanların komşuluğunu ve yerin bitirdiği bitkilerden yemeyi, bu kimselerin komşuluğundan ve nimetlerinden daha hayırlı gördüler'.
Ömer b. Abdülaziz bunları söyledikten sonra şu ayeti okudu: 'De ki: O halde hemen Allah'a kaçın! Gerçekten ben size Allah ta-rafından görevlendirilmiş apaçık bir uyarıcıyım'. (Zariyat/50)
İşte bir kavim kaçtı. Eğer Allah Teâlâ'nın peygamberliğe koyduğu sır olmasaydı, diyecektik ki ayetin muhatabı olanlar bu seyyahlardan daha faziletli değildirler. Çünkü bize gelen haberlerde, meleklerin bu tür seyyahları karşıladıklarını, ellerini sıktıklarını, bulutların ve yırtıcı hayvanların bu seyyahların birinin yanından geçerken seyyahın kendilerini çağırdığında derhal çağrısına uydukları bildirilmiştir. Seyyah ona der ki: 'Bana icabet etmeyi sana kim emretti?' O da seyyaha nereden emir aldığını haber verir. Oysa seyyah peygamber de değildir.

Ebu Hüreyre (r.a) Hz. Peygamber'in şöyle dediğini naklediyor:
Bir kimse, bir günahı görür, hoş karşılamazsa sanki o kimse o günahın işlendiği mecliste bulunmamıştır. Günahın işlendiği mecliste bulunmadığı halde günahı seven kimse ise, sanki o günah işlendiği zaman orada hazırmış gibi mesul olur.(13)
Hadîsin mânâsı kişinin günah işlenen mecliste herhangi bir zaruri ihtiyaçtan dolayı bulunmuş olması veya tesadüfen o günahın kendisinin yanında işlenmesiyle ilgilidir. Kasten oraya gitmek ise, daha önceki hadîsin de işaret ettiği gibi, ister işlenen günahı hoş karşılasın, ister karşılamasın mutlaka yasaktır.

İbn Mes'ud (r.a) Hz. Peygamber'in şöyle dediğini rivayet eder: Allah Teâlâ'nın gönderdiği her peygamberin muhakkak yardımcısı ve ashabı vardır. Peygamber onların arasında, Allah Teâlâ'nın istediği zamana kadar durur. Allah'ın kitabı ve emriyle onların içinde hükümleri uygular. Allah Teâlâ (c.c) nın peygamberinin canını kabzedinceye kadar durum böylece devam eder. Ondan sonra yardımcıları ve arkadaşları, Allah'ın kitabıyla ve peygamberlerinin sünnetiyle amel ederler. Onlar yok olduktan sonra minberlerin tepesinde bildiklerini haykıran kötü saydıklarını işleyen bir kavim gelir. Siz bu durumu gördüğünüz zaman her mü'mine düşen görev eliyle onların bu durumuna karşı çıkması, cihad etmesidir. Eğer eliyle cihada gücü yetmiyorsa, kalbiyle cihad etsin. Bunun ötesinde İslâm ve Müslümanlık yoktur.(14)

İbn Mes'ud (r.a) şöyle anlatır:
—Bir köyün halkı günah işliyordu. Onların günahlarını, içlerinden ancak dört kişi hor görüyordu. İçlerinden biri kalkıp 'Siz şu şu günahları işliyorsunuz' dedi ve onları menedip yaptıklarının çirkinliğini onlara teker teker söyledi. Onlar da ona karşılık aynı şekilde cevap verdiler ve yaptıklarından vazgeçmediler. Bu zat onlara küfretti, onlar da buna küfrettiler. Bu zat onlarla kavga etti, onlar da karşılık verip mağlup ettiler. Bu kişi mağlup olduktan sonra tenhaya çekilip 'Ya Rabbî! Ben onları menettim. Bana itaat etmediler. Onlara küfrettim, onlar da bana küfrettiler. Onlarla kavga ettim, beni mağlup ettiler' dedikten sonra çekip gitti.
O gittikten sonra başka biri kalktı. O milleti haram işlemekten alıkoymaya çalıştı. Ona da itaat etmediler. Küfredip karşılık verdiler, o da uzlete çekilip, 'Ey Allah’ım! Ben onları menettim bana itaat etmediler. Kendilerine küfrettim, bana karşılık verdiler. Eğer kavga etseydim beni mağlup edeceklerdi' dedikten sonra çekip gitti.
Bundan sonra üçüncüsü kalktı, Onları alıkoymaya çalıştı. Ona da itaat etmediler. Tenhaya çekildi ve 'Ya Rabbî! Ben onları menettim, bana itaat etmediler. Eğer onlara küfretseydim muhakkak bana küfredeceklerdi. Eğer kavga etseydim beni mağlup edeceklerdi' dedikten sonra çekip gitti.
Sonra dördüncüsü kalkıp 'Ya Rabbî! Muhakkak eğer ben onları menetmeye çalışmaya kalksaydım isyan ederlerdi. Küfretseydim bana küfrederlerdi. Eğer kavga etseydim beni mağlup ederlerdi' dedikten sonra o da çekip gitti.
İbn Mes'ud sonunda şöyle der: 'Dördüncü kişi, derece bakımından onların en eksiğidir. Fakat sizin içinizde onun gibisi de azdır'.İbn Abbas'ın rivayetine göre Hz. Peygamber'e şöyle sorulur:
—Acaba köyde salih kimseler olduğu halde köy helâk olur mu?
—Evet!
—Neden?
—O salih kişilerin gevşekliğinden, Allah'a karşı yapılan isyanlara ses çıkarmamalarından helâk olurlar.(15)

Cabir b. Abdullah Hz. Peygamberin şöyle buyurduğunu rivayet eder:
Allah Teâlâ meleklerden birine 'Filan şehri halkının üzerine yık!' diye emir verince melek 'Ya Rabbî! Onların içeri-sinde göz kırpacak bir zaman kadar bile sana isyan etmeyen filan kulun vardır' der. Allah Teâlâ 'Hem onun, hem de diğerlerinin üzerine yık. Çünkü onun yüzü hiçbir zaman benim için ekşimedi' der.(16)

Hz. Âişe'nin rivayetine göre Hz. Peygamber şöyle buyurur:
—İçlerinde amelleri peygamberlerin amellerine benzeyen on sekiz bin kişi olduğu halde bir memleketin halkı azaba uğradılar.
—Bu nasıl olur?
—Onlar Allah için kızmıyorlardı! İyiyi emredip kötüyü menetmiyorlardı da ondan!(17)

Urve babasının şöyle dediğini rivayet eder: Hz. Musa (a.s) şöyle sorar:
—Ya Rabb! Kullarının hangisi sence daha sevimlidir?
—‘Nesr' denilen kuşun avına koştuğu gibi benim aşkıma koşan, küçücük çocuğunun annesinin memesine yapıştığı gibi salih kullarıma yapışan, kaplanın nefsi için öfkelendiği gibi, benim yasak ettiklerim işlendiği zaman öfkelenen kulum daha sevimlidir. Kaplan, nefsi için öfkelendiği zaman, karşısındakiler ister az, ister çok olsun, perva etmeden üstlerine atılıverir.Bu hadîs korkunun şiddetine rağmen, Allah rızası için çalışmayı aksatmamanın faziletini belirtmektedir.

Ebu Zer el-Gifarî der ki: Ebubekir Sıddîk 'Müşriklerle savaşmaktan başka cihad var mıdır?' diye sorduğunda, Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
—Evet ya Ebu Bekir! Muhakkak Allah Teâlâ'nın yeryüzünde birtakım mücahid kulları vardır ki, diri oldukları, rızıklandıkları ve yeryüzünde yürüdükleri halde, şehidlerden daha üstündürler. Meleklere karşı Allah onlarla iftihar eder. Ümmü Seleme'nin Allah'ın Rasûlü için süslendiği gibi cennet onlar için süslenmiştir.
—Onlar kimlerdir?
—Onlar iyiliği emreden, kötülüğü yasaklayan, Allah için sevişen ve Allah için bozuşanlardır.
Sonra şöyle devam etti.
—Nefsimi kudret elinde tutan Allah yemin ederim, onlardan herhangi bir kul, şehidlerin köşkleri üzerinde bulunan bir köşkte bulunur. O köşkün üç yüz bin kapısı vardır. O kapıların kimi yakut taşından kimi yemyeşil zümrütten yapılmıştır. Her kapının üzerinde bir nûr vardır. O kişilerden her biri üç yüz bin ela gözlü ve kocasından başka kimseye dönüp bakmayan hurilerle evlenir. O hurilere baktıkça huriler de dönüp kendisine bakar ve kendisine şöyle derler: 'Sen filan filan günü hatırlıyor musun? O günde iyiliği emrettin ve kötülüğü yasakladın'. O kişi, o ela gözlü hurilerden hangisine bakarsa mutlaka kendisine dünyada yapmış olduğu emri bi’l ma'ruf ve nehyi an’il münker makamını hatırlatır.(18)

Ebu Ubeyde der ki: Hz. Peygamber’e 'Şehidlerin hangisi Allah'ın nezdinde daha azizdir?' diye sorduğumda şöyle buyurdu:
Zâlim bir idarecinin yanına varıp iyiliği emredip kötülükten meneden kişi! İdareci kendisini vurup öldürür. Eğer vali onu öldürmese, bu durumu yaptıktan sonra ne kadar yaşarsa yaşasın artık kalem onun aleyhinde bir şey yazmaz.(19)

Hasan Basrî Hz. Peygamber'in şu hadîsini nakleder:
Ümmetimin şehidlerinden en faziletlisi, zâlim bir idarecinin yanına varıp ona iyiliği emrettiği ve kötülükten menettiği için öldürülen kimsedir. İşte şehid budur! Bunun konağı, cennette Hz. Hamza ile Cafer-i Tayyar'ın konakları arasındadır.(20)

Hz. Ömer der ki: Hz. Peygamber'in şöyle dediğini duydum:
Adaleti emretmeyen kavim ne kötü bir kavimdir! Kötü kavim o kavimdir ki, iyiliği emretmediği gibi kötülüğü de yasaklamaz.(21)

1)Uzlet bölümünde geçmişti.
2)Ebu Dâvud, Tirmizî ve İbn Mâce
3)Bezzar, Taberânî
4)Ahmed, Beyhakî
5)Deylemî
6)İbn Mâce
7)Müslim, Buharî
8)Kitab'ul-İlim'de geçmişti.
9) Ahmed b. Hanbel
10)İbn Ebî Dünya, (zayıf bir Senedle); Ebu Yala, (Ebu Hüreyre'den zayıf bir senedle) Hadîsin 'Münkeri emrettiğiniz, ma'rufu yasakladığınız zaman durumunuz ne olacak?' şeklindeki bölümü)
11)Taberânî, Beyhakî
12)Beyhakî, Tirmizî, İbn Mâ:e
13) İbn Adiy
14) Müslim
15) Bezzar, Taberânî
16)Taberânî, Beyhakî
17)Irakî, bu hadîsin aslına rastlamadığını söylen
18) Irakî bu hadîsin aslına rastlamadığını söyler
19)Bezzar
20)Hâkim, Müstedrek
21)İbn Hibban, (Cabir'den zayıf bir senedle)